شرح ساز

هارپ (Harp)

هارپ سازیست مثلثی شکل از جنس چوب. این ساز در اندازه های مختلفی وجود دارد و بنابر اندازه ساز ،می تواند از 19 تا 47 سیم داشته باشد. هارپ هایی که دارای پدال می باشند معمولا 40-47 سیم دارند به نام (Pedal Harp) شناخته می شوند.

پدال هارپ دارای 47 سیم و گستره صدایی 6.5 اکتاو است. وزن این ساز حدود 35 کیلوگرم ،ارتفاع آن 185 سانتی متر ،عمق آن 1 متر و عرض آن 55 سانتی متر است. محل قرار گرفتن نت ها  بر روی انواع هارپ  به صورتی است که نت C همیشه با رنگ قرمز و نت F با رنگ سیاه و سایر نت ها با رنگ سفید مشخص می شوند.

 

پدال هارپ دارای هفت پدال است که هر پدال وظیفه دیز یا بمل کردن یک نت را داراست. هر پدال می تواند در 3 حالت قرار بگیرد ،در حالت بالا نت بمل اجرا می شود ،در حالت وسط نت طبیعی اجرا می شود و در حالت پایین نت دیز اجرا می شود. برای مثال اگر پدال F در حالت پایین باشد و سایر پدال ها در حالت وسط ،تمام نت های F به صورت دیز و بقیه نت ها به صورت طبیعی اجرا می شود.

توجه داشته باشید که در پدال هارپ 3 سیم هیچ وقت دیز یا بمل نمی شوند که عبارتند از زیرترین سیم (G) و بم ترین سیم (C) و سیم بعد از آن (D).

تاریخچه:

بسا کهن‌ترین ساز تاردار ایرانی باشد و نام آن بیش از هر ساز دیگر در کتاب‌ها آمده و نقش آن در آثار باستانی بجا مانده است.

بنا به اسناد موثق که از حجاری‌های بابل و آشور و نواحی مجاور مجاور آن در دست است چنین بر می‌آید که در هشت قرن بیش از میلاد مسیح انواع و اقسام سازهای مختلف در نواحی مزبور به مراحل ترقی رسیده و در دست نوازندگان بوده است.

نقش‌هایی که از آغاز این دوره ممتد تاریخ تمدن بشر از آلات موسیقی در دست است نشان می‌دهد که چنگ مثل سنتور و قانون از سازهای بسیار قدیمی است که از دو هزار سال پیش از میلاد در این مناطق رواج داشته است.

نوع ابتدایی آن شکل مثلث و شامل یک تخته به طول تقریبا یک گز و یک میله چوبی است و معمولا شکل دست انسان را داشته است.

سیم های این ساز که معمولا ۸ یا ۹ تا بوده به موازات وتر این مثلث قائم الزاویه بین تخته و میله امتداد یافته است . یک سر سیم‌ها به تخته وصل می شده و انتهای دیگر آن دور میخها یا گوشی هایی که روی میله چوبی قرار داشته پیچیده می‌شده و باقی مانده آن سیمها از طرف دیگر آویزان بوده است. چنگهایی که در دوره‌های اخیر تاریخ بابل و آشور نقش شده از حیث شکل و طرز گرفتن و نواختن با چنگ‌های دوره‌های قدیم تفاوت بسیار دارد.

برتعداد سیمها نیز افزوده شد. جعبه صوتی این نوع چنگ گاهی مستقیم و بدون انحنا و در موارد دیگر منحنی بوده است . طرز نواختن این ساز نیز تغییر کرده به این معنی که این را طوری می گرفتند که سیمها تقریبا عمود بر زمین باشد یعنی به خلاف قدیم که میله چوبی که به موازات زمین بود ولی سیمها عمود بر زمین نبود . نکته دیگر اینکه در نواختن این نوع چنگ زخمه بکار برده نمیشد بلکه آنرا با دست می نواختند و هر دو دست در نواختن آن دخیل بود.

در دوره ساسانیان چنگ معروفترین و محبوبترین سازها بوده است و در شاهنامه فردوسی نیز از آن فراوان نام برده شده است. نکیسا موسیقیدان معروف در بار خسرو پرویز در نواختن آن مهارت تام داشته است. (مهدی فروغ – مداومت در اصول موسیقی ایران)

می‌توان انواع ابتدایی چنگ را در آثار هنری سومری‌ها و مصری‌ها مشاهده کرد. ایرانیان قدیم نوعی از چنگ را ون می‌گفتند.

چنگ امروزی دارای سه قسمت متمایز: گردن، ستون و جعبه طنینی است. زه‌ها از گردن ساز به موازات ستون ممتد و به جعبه طنینی متصل می‌باشند. چنگ را با فشار دادن کف دست بر روی سیم و یا لمس کردن ویا چنگ زدن به زه‌های آن به صدا در می‌آورد.

چنگ مثلث در اواخر قرون وسطی در اروپای غربی رایج بود. در سال ۱۷۲۰ در باواریا، پدال‌هایی در پایه چنگ تعبیه شد و این امر برقدرت فنی چنگ افزود.

در سال ۱۸۱۰ سباستین آرا چنگ را به شکل امروزی تکمیل نمود و بدین وسیله نواختن همه گامهای بزرگ و کوچک را ممکن ساخت و از آن به بعد چنگ در ارکستر معمول گردید. چنگ جدید ۴۷ سیم و ۷ پدال دارد. (شهمیری- صداشناسی موسیقی)

چنگ نام یکی از نتهای موسیقی نیز هست که ارزش زمانی آن ۸/۱ نت گرد می‌باشد چنگ در میان اعراب پیش از اسلام نیز ساز شناخته شده بود. در ادوار مختلف تاریخی و در سرزمین های دور از یکدیگر شکل های خاصی به خود گرفته است. اهالی شمال افغانستان به «زنبورک »چنگ می‌گویند در صورتی که از بک های ترک زبان آسیای میانه به نوعی سنتور ایرانی «چنگ» می‌گویند.

در ادبیات پارسی بسیار از این ساز یاد شده است وسیاره زهره را چنگ‌زن دانسته‌اند.

در مهری گلین که در بین سالهای 1961تا 1966 توسط هلن جی کانتر و پناس پی دلو گاز دو باستان شناس امریکایی در چغامیش خوزستان یافته شد و مربوط به هزاره چهارم قبل از میلادودوران عیلامیان می باشد یک نوازنده چنگ منحنی را نشان می دهد.

این چنگ 6 رشته دارد.و باز در ایذه مالمیر چنگ نوازانی را می بینیم که دو نوع چنگ را در دست دارند و پیشاپیش هانی و همسرش برای اجرای یک مراسم عبادی در حال نوازندگی هستند این دو نوازنده چنگ نام خود را نیز با خط میخی ایلامی نگاشته اند.

چنگ در این دوران 13 رشته دارد.نقش‌برجسته‌های طاق بستان نوازندگان چنگ را نشان می‌دهد که در قایق برای شاه ساسانی که به شکارگاه آمده چنگ می‌نوازند. در آثار طاق بستان در یک قایق 5 نوازنده چنگ منقش شده است .

و در یک قایق که پادشاه در حال شکار است یک نوازنده به احتمال قوی باربد می باشد،در حال نوازندگی است . چنگ در این زمان از 7 رشته تا 11 رشته مشاهده می شود .به مرور زمان همچون بسیاری از سازهای دیگر مهجور و فراموش شده است.البته چنگ تا دوران صفویه موجود بوده است.

انواع ساز چنگ در قرن‌های مختلف در ایران یافت شده است از جمله چنگ منحنی مربوط به قرن هفتم هجری قمری از صفی‌الدین عبدالمؤمن اُرُمَوی (ارومیه‌ای). تصویر چنگ در تمام آثار باستانی ایران از دوران هخامنشیان گرفته تا سلوکیان دیده می شود.

ساز چنگ در ایران دارای چهار رشته سیم بوده است که در دورهٔ ساسانیان به ۱۱ رشته می‌رسد و در دوران اسلامی تا ۳۵ رشته هم می‌رسد. پیدایش چنگ از پیدایش کمان نشأت گرفته است، در اثر تیراندازی زه مرتعش می‌شد و صدای کمی به گوش می‌رسید. چنگ‌های اولیه شبیه کمانی از نی و چوب بوده که زهی میان آن کشیده شده است.

انواع ساز چنگ یا "هارپ" به چهار دستهٔ کلی چنگ ارکستری، چنگ سنتی، چنگ باستانی و چنگ تزیینی تقسیم می‌شود که خود از لحاظ شکل ظاهری به ۱۷ نوع الگو و فرم چنگ تقسیم می‌شود از جمله "چنگ زاویه‌دار، چنگ منحنی، چنگ ون وچنگ کندوگ و چنگ ون کنار ساسانی و چنگ لیر (چنگی در یونان که به شکل U است)می شود یاد کرد".

ساز چنگ به عنوان قدیمی‌ترین ساز سیمی جهان مربوط به شش‌هزار سال پیش در خوزستان ایران یافت شده است، اما اکنون در میان اسامی چنگ‌نوازان مشهور جهان که در ویکی‌پدیا آمده نامی از چنگ‌نوازان ایرانی نیست.

گرچه اروپاییان مدعی ابداع چنگ‌های پدالی هستند و ادعا می‌کنند این چنگ‌ها در قرن ۱۸ میلادی در آلمان پایه‌گذاری شده اما همین چنگ‌ها نیز بر اساس چنگ‌های زاویه‌دار شرقی ساخته شده است..

آخرین چنگ‌نواز ایرانی در دوران صفویه به نام "سلطان محمد چنگی" بوده است.

وضعیت کنونی هارپ در ایران

در ایران تا سال های اخیر فعالیت در این زمینه بسیار محدود بوده است. افرادی هم اقدام به احیا و ساخت چنگ های ابتدایی زمان ساسانیان نمودند. اما در دهه گذشته خانم فتانه شاهین که خود دوره های آکادمیک چنگ استاندارد جهانی را در ایتالیا، فرانسه و سویس گذرانده بود به طور گسترده ای در زادگاهش شیراز و دو آموزشگاه درتهران ( آموزشگاه موسیقی آزاده و پارس) اقدام به پرورش هنرجو و مدرس نمود به طوریکه اکنون هنرجوهای ایشان هر سال در مسابقات جهانی مقام های ارزنده ای کسب می نمایند.

استاد شاهین همچنین امکان تهیه ساز استاندارد را فراهم کرد و اکنون شرکت سالوی ((Salviایتالیا و کمک  Camac فرانسه مدل های سلتیک و پدالی خود را در ایران به فروش می رسانند. همچنین آقای عباسی از سازندگان چنگ است که چنگ های خود را مطابق الگوهای جهانی تولید می نماید.

 

#آموزشگاه  #موسیقی #آموزشگاه موسیقی #تهرانپارس #شرق تهران #آموزش #ساز #پیانو #هارپ #چنگ #گیتار #تار #سه تار #سنتور #تنبور #ویلن #تنبک #دف #کاخن #ادو #ارف #سازدهنی #درامز #آواز #پاپ #کلسیک #سنتی #اصیل ایرانی #سلفژ #آهنگسازی #بهترین آموزشگاه موسیقی شرق تهران #بهترین آموزشگاه موسیقی تهرانپارس